به تقریب از اواخر
سال 2020 به صورت غیررسمی مجموعه تلویزیون‌های عمومی آلمان به نام ARD تصمیم گرفتند دوربین فیلمبرداری جدید سونی به نام PXW-FX9 را به دوربین استاندارد
فیلمبرداری تلویزیونی آلمان تبدیل کنند. با این حال در شرایطی که برنامه‌های
تلویزیونی آلمان با کیفیت فول اچ دی پخش می‌شوند. دوربین فیلم برداری FX9 می‌تواند برای کارهای
تلویزیونی نقش یک ماشین لوکس پورشه را بازی کند که تنها می‌توان با دنده‌ی یک
(کیفیت اچ دی) با آن حرکت کرد!
از سوی دیگر من معتقدم، این دوربین یک انقلاب که نه اما تحولی بسیار مهم در
ساخت دوربین‌های فیلمبرداری با قیمت متوسط است؛ لذا با توجه به تجربیات چند ماهه‌ی
اخیرم در کار با این دوربین و قابلیت‌ها و مفاهیم تازه‌ای که این دوربین در مبحث
فیلمبرداری وارد کرده، در این نوشتار سعی می‌کنم این دوربین فیلمبرداری را مورد
بررسی تکنیکال قرار دهم؛ مسلما در قالب این نوشته‌ی کوتاه قصد ندارم که همه‌ی
زوایای فیزیکی و نرم‌افزاری این دوربین را بررسی کنم بلکه مواردی که برایم قابل
اهمیت بوده‌اند را ذکر کرده‌ام.
FX9 که اوایل سال 2020 وارد بازار شد؛ با قیمت بدنه‌ی حدود دوازده
هزار یورو، دو کیلو وزن دارد که چه از لحاظ قیمت مناسب یک دوربین حرفه‌ای و چه از لحاظ سبکی (مثلا دربرابر چهارکیلو وزن بدنه‌ی
( Amira بسیاری را در نگاه نخست جلب خود کرده است.
این دوربین دارای یک سنسور جدید بدون آیینه‌ی
35 میلیمتری
full-frame 6K CMOS sensor یعنی 6008 در 3168 پیکسل است؛ اما با این سنسور در حال حاضر می
توان تصاویر با وضوح 4k یعنی4096 در 2160
پیکسل را ضبط کرد.
داینامیک رینج:
به ادعای سونی FX9 پانزده درجه داینامیک رینج Dynamic rangeدارد. داینامیک رینج در حقیقت طیف قابل
اندازه‌گیری بین روشن‌ترین (رنگ سفید) و تاریک‌ترین نقاط تصویر (رنگ سیاه) است که
مسلما هرچه قدرت ثبت این درجات بالاتر باشد تصویر با جزئیات بیشتر و دقیق‌تر با نمایش سایه روشن‌ها
خواهد بود. دوربین‌های کمپانی ARRI که در تولید محصولات سینمایی کاربرد دارند دارای
بالاترین میزان داینامیک رینج بین تمام دوربین‌های فیلمبرداری دیجیتال هستند.
آخرین دوربین ARRI با نام ALEXA 35 )که ماه آینده با قیمت
تقریبی صدهزار یورویی وارد بازار می شود) دارای بالاترین حد بین تمام دوربین‌های
فیلمبرداری ساخته شده یعنی هفده درجه‌ی داینامیک رینج خواهد بود (چشم انسان قابلیت
درک بیست درجه‌ی داینامیک رینج را دارد) حال سونی ادعا دارد که FX9 دارای 15 درجه‌ی داینامیک رینج
است که به نظر من در عمل و به هنگام
فیلمبرداری با لاگ و تصحیح رنگ، یک مانور تجاری است و همچنان در مقایسه با همه‌ی محصولات
قدیمی تر ARRI چه سری آلکسا و چه آمیرا
در جایگاه عقب‌تری می‌ایستد.
عمق رنگ:
FX9 می‌تواند با عمق رنگ Color Depth ده بیت به صورت پیش فرض و
همچنین با رکوردر خارجی تا 16 بیت عمق رنگ تصاویر را ضبط کند.
مفهوم عمق رنگ در تصاویر دیجیتال یعنی
تعداد بیت‌هایی که در هر پیکسل رنگی جایگذاری می شوند. (یک بیت: دو رنگ سیاه و یا
سفید در یک پیکسل) (ده بیت: قابلیت انتخاب طیفی از
1024 رنگ در یک پیکسل) به این ترتیب هرچه تعداد بیت در هر پیکسل بیشتر باشد، تنوع
و کیفیت رنگ تصاویر بالاتر خواهد بود و هرچه تعداد رنگ‌های قابل ضبط در یک تصویر بیشتر
باشد به تبع آن تصویر، رنگی به اصطلاح حقیقی‌تر خواهد داشت. زمانی که عمق رنگ پایین
است، قسمت‌هایی که سایه‌ی رنگ تغییر می‌کند به شکل خطی به نمایش در می‌آیند؛ زیرا
تعداد سایه‌های قابل انتخاب محدودتر است. اما اگر هر چه عمق تصویر بالاتر باشد، تغییر
طیف رنگی نامحسوس‌تر و نرم‌تر صورت می‌پذیرد.
به طور کلی عمق رنگ ده بیت در Fx9 قابل‌پذیرش است و اساسا برای پخش
برنامه‌های تلویزیونی با کیفیت اچ دی ؛ لزومی ندارد به سراغ مقادیر بالاتر عمق رنگ
رفت. در حال حاضر عمق رنگ در حالت ضبط با کیفیت 4.5k (4448 x 3096) و با فرمت ProRes (XQ) در محصولات
سینمایی دوربین‌های متاخر ARRI ALEXA Mini LF دوازده بیت است که برای
چشم بیننده از خوب هم خوب‌تر است. به نظرم قابلیت ضبط شانزده بیت عمق رنگ (با خرید
یک رکوردر جانبی) هم یکی دیگر از ترفندهای تبلیغاتی و تجاری سونی است که سعی دارد
به دوربین‌اش عظمت بدهد درصورتی که شاید اساسا چنین قابلیت‌هایی برای این دوربین
کاربرد نداشته باشند (حال پیکانی را متصور شوید که روی‌اش موتور بنز سوار شده)
تازه ها:
در دوربین FX9 چند تکنولوژی و قابلیت
جدید معرفی شده که در دوربین‌های حرفه‌ای فیلمبرداری پیش از خود این امکانات وجود
نداشته‌اند:
-
تعریف سطح دوگانه‌ی ایزو
FX9 به کاربران در مورد میزان
حساسیت سنسور به نور یا ایزو دو امکان جدید می‌دهد به گونه‌ای که می‌توان دو سطح
را برای ایزو یا گی‌ین تعریف کرد:
Low Base
بسته به گاما و لاگی که با آن فیلمبرداری می‌شود سطح ایزو بین 3200 تا 6400
است.
High Base
سطح ایزو بین 1600 تا 32000 است.
تفاوت تعریف این دو سطح حساسیت این است که در دوربین‌های گذشته وقتی سطح ایزو
و حساسیت بالاتر می‌رفت کل تصویر دچار روشنی می‌شد و در نتیجه نویز پدید می‌آمد در
صورتی که در FX9 می‌توان با انتخاب پایه‌ی
درست حساسیت سنسور، بسته به شرایط نورپردازی صحنه، از نویز غیرضروری جلوگیری کرد و
همچنین داینامیک رینج تصویر و میزان کنتراست میان سایه روشن‌ها و خلوص رنگی را حفظ
نمود.
بنا به تجربه‌ی من باید سعی شود در حالاتی که فضای فیلمبرداری نوری طبیعی و
نرمال دارد در حالت low Base باقی ماند چرا که در
حالت High Base خطر پدید آمدن نویز وجود
دارد و بهتر است این گزینه تنها در شرایط نور بسیار کم استفاده شود.
-
فیلتر ان دی داخلی
متغیر
پیش از مواجهه با گزینه‌ی جدید ان دی متغیر در دوربین Fx9 یک فیلمبردار سه گزینه‌ی
اصلی در مورد کنترل نوردهی به سنسور دوربین را داشت. این سه گزینه؛ اندازهی گشادی
دیافراگم؛ ایزو یا ضریب حساسیت سنسور و سرعت شاتر بودند. اما به نظرم کمپانی سونی
با FX9 قابلیت چهارمی را هم به
فیلمبرداران در این جهت اهدا کرده است. قابلیت ان دی متغیر استفاده‌ی صرف از درجات
ان دی و پریست‌ها نیست بلکه با چرخش یک اهرم می‌توان میزان سطح‌های روشن و تاریک
را به اندازهی هفت درجه‌ی دیافراگم! به صورت دلخواه کنترل کرد. همچنین این قابلیت
جدید امکان استفاده از ان دی اتوماتیک را داده که دوربین نسبت به تغییرات ناگهانی نور
می‌تواند سطح‌های سایه و روشن را تصحیح کند. این قابلیت در تلویزیون؛ گزارش‌های
لحظه‌ای و غیرقابل برنامه‌ریزی کمک بزرگی به فیلمبرداران می تواند باشد.
قابلیت اسکن و استفاده‌ی بهینه از سطح سنسور
آن‌گونه که در ابتدا گفتم FX9 دارای یک سنسور فول
فرمت 6k است که با استفاده از گزینه‌ی
اسکن می‌توان سطح قابل استفاده از این سنسور را بدون از دست دادن اطلاعات و جزئیات
با کراپ غیردیجیتال تعریف کرد. در واقع این برش و انتخاب سطح سنسور به جای محاسبات
دیجیتال و تبدیل آن به تصویر دلخواه (و به تبع آن از دست دادن بخشی از اطلاعات) یک
فرایند فیزیکی در حین فیلمبرداری خواهد بود که سطح وسیع سنسور این امکان را فراهم
می کند.
حالت روی اسکن FF 6K تمامی سطح سنسور را شامل می‌شود
اما تصاویر ضبط شده را به 4k کاهش می‌دهد.
حالت FFcrop 5K برای ضبط با کیفیت 4k اما فریم‌ریت‌های بالاتر از 30 تا
60 فریم بر ثانیه.
حالت S35 4K تقریبا تصویری شبیه کیفیت سنسور FS7 با فرمت 4kمی‌دهد.
بنا بر تجربه‌ی عملی من از استفاده از سطح سنسور؛ بجز گزینه‌ی S16 هیچ کاهش کیفیت محسوسی در کیفیت تصویر با استفاده از گزینه‌ِ‌ی
اسکن دیده نمی‌شود.
قابلیت های کاربردی:
ضبط پروکسی جهت بازبینی:
یکی از قابلیت‌های کاربردیFX9 ضبط پلان‌های گرفته شده روی کارت سوم SD به صورت یک فایل با کیفیت پایین‌تر انتخابی 720 یا 1080 و با فرمت
H264 و با حجم کم است که برای بازبینی و
دیدن روی حتی یک کامپیوتر و لپ تاپ ساده استفاده می‌شود. یکی از ایرادات این فایل این است که همه‌ی خط‌های صدای راست و
چپ ورودی و همچنین خط دوربین میکروفون را با هم ترکیب می‌کند و عملا قضاوت در مورد
صدابرداری با این فایل پروکسی دشوار می‌شود. شایان ذکر است FX9 دو اسلات برای ضبط متریال اصلی فیلمبرداری دارد که از
مدل کارت‌های XQD cards هستند که با سرعت تقریبی 440
مگابایت بر ثانیه می‌توانند اطلاعات را بخوانند و یا ضبط کنند. این کارت‌ها در
مقابل کارت‌های Extreme PRO CFast 2.0 که در دوربین‌های ARRI استفاده می‌شوند به مراتب ارزان‌تر هستند.
دکمه‌ی وضعیت یا استاتوس
با دکمه‌ی استاتوس می‌توان به سریع ترین شکل ممکن از حالت ضبط؛ فرمت؛ وضعیت
ورودی‌های صدا، زمان باقی‌مانده باطری، زمان باقی‌مانده روی کارت‌ها برای ذخیره‌ی
اطلاعات و ... را با گزینه‌ی لمسی مانیتور
مشاهده و یا تغییر داد.
دسترسی‌های
سریع فیزیکی روی بدنه
دکمه‌های متنوع قابل برنامه‌ریزی (شورت کات‌ها) روی بدنه به تعداد دوازده عدد
سرعت کار فیلمبردار و تسلط او بر دوربین را بالاتر می‌برد؛ برای موارد اساسی چون
ان دی، ایزو و یا دیافراگم وایت بالانس؛ و حتی ورودی و خروجی سینک تایم کد و ...
هم دکمه‌های مجزا و مشخصی وجود دارند که با نگاه داشتن چند ثانیه‌ای هر دکمه می‌توان
آن را به دوربین و حالت اتوماتیک سپرد.
وسایل جانبی ارزان:
یک لنز سه هزار یوریی (مقایسه کنید با سی‌پنج هزار یورو قیمت لنزهای مونت PL در دوربین‌های سینمایی) و یا متعلقات دیگر در کل هدف صرفه‌جویی
بوده است.
ضعف‌ها:
ورودی‌های صدا برای صدابرداران حرفه‌ای:
به نظرم یکی از ضعف‌های FX9 در مبحث ورودی‌های صدا
است که البته تمهیداتی هم برای آن اندیشه شده که لااقل این تمهیدات به مزاق من خوش
نمی‌آیند!
در بدنه‌ی سمت راست دوربین دو ورودی فیزیکی ایکس ال آر صدا وجود دارد، که کار
را برای صدابرداری حرفه‌ای سخت می‌کند. اگر صدابردار از میکسراش دو خط مستقیم چپ و
راست صدا به دوربین بفرستد، آنوقت دوربین بدون میکروفون آمبایانس روی دوربین خواهد
بود. میکروفون آمبانیس روی دوربین در بسیاری موارد نجات‌دهنده و گاهی حتی برای ضبط
صداهای زمینه مورد نیاز اساسی است. هر چند سونی یک میکروفون درونی داخل FX9 طراحی کرده است اما به
نظرم بنا بر سنت، کمتر گروه فیلمبرداری‌ای از آن استفاده می‌کند.
برای حل این مشکل میکروفون روی دوربین (با وجود ورودی چپ و راست میکسر
صدابردار) سونی چند راه حل پیشنهاد کرده که در اینجا به دوتای آنها می‌پردازم. یکی
استفاده از وسیله‌ای جانبی ششصدو پنجا یورویی به نام XLR K3M / MuFu Schuh است که جلوی دوربین
سوار می‌شود و سه ورودی دیجیتال صدا دارد که میکروفون روی دوربین را می‌توان به یکی از آن ها متصل کرد.
اما در صورت استفاده از جلیقه‌ی حفظ وزن و تعادل Easyrig این وسیله‌ی جانبی کار را از نظر فیزیکی سخت می‌کند و فیلمبردار
باید مراقب باشد به این ورودی دیجیتال شکننده ضربه وارد نکند.
راه حل دوم سونی XDCA است که در انتهای
دوربین سوار می‌شود که علی‌رقم اینکه استفاده از باطری های رایج v را ممکن می‌کند قابلیت
دریافت دو کانال بیسم صدا را نیز محیا می‌کند. قیمت این وسیله‌ی جانبی با وزن یک
کیلوگرم! هم دوهزار و پانصد یورو است.
فیلمبرداری با فریم‌ریت بالا (آهسته) و فریم ریت کم
(دور تند)
شاید این ضعف هم به نظر سلیقه‌ای بیاید اما مشکل اینجاست که برای فیلمبرداری
آهسته موسوم به اسلوموشن و رسیدن به صد و پنچاه فریم در ثانیه (حداکثر فریم ریت
این دوربین / مقایسه کنید با تصاویر جادویی اسلوموشن دوربین‌های ARRI با حداقل دویست فریم در ثانیه) باید کدک فیلمبرداری و سطح اسکن
سنسور را تغییر داد بدتر اینکه برای این تغییر کدک و فرمت ضبط باید مموری کارت را
عوض کرد و اینکه نمی‌شود دو کدک فرمت ویدئویی را روی یک کارت ضبط کرد.)
ال‌سی دی غیرقابل اعتماد
سونی این قضیه را انکار می‌کند اما بعد از بازبینی دقیق فیلم‌های ضبط شده در
سیستم‌های حرفه‌ای اتاق تدوین؛ به نظر می‌رسد ال‌سی دی ده بیتی دوربین، صحنه‌ها را
کمی روشن‌تر از آنچه ضبط می‌شوند نشان می‌دهد! که البته با علم به این قضیه می‌توان
تنظیمات نوری ال‌سی دی دوربین را تغییر داد.
نتیجه‌گیری
همچنان معتقدم FX9 به لحاظ سطح نوآوری‌ها،
طراحی و کاربری‌اش دوربین مهم و قابل اهمیتی در تصویربرداری دیجیتال است و خواسته‌ها
و نیازهای بازار را تغییر خواهد داد اما مقایسه‌ی محصول تصویری آن با دوربین‌هایی
چون RED و یا دوربین‌های کمپانی ARRI کار بیهوده‌ای خواهد بود حتی اگر سونی بگوید داینامیک
رینج این دوربین پانزده است، به نظرم نباید زیاد جدی‌اش گرفت، کما اینکه نمی‌توان
مثلا کیفیت 4k که با
دوربین گوشی ضبط می‌شود را با کیفیت 4k این دوربین مقایسه کرد، بله هر دو 4k هستند اما این کجا و آن کجا!
در کل تصاویر FX9 خوش آب و لعاب؛ استاندارد و به نظرم کاملا مناسب تلویزیون هستند
اما نمی‌توان از آنها انتظار رقابت با دوربین‌های سینمایی را داشت.
خشایار مصطفوی
به تاریخ
خرداد 1401
مونیخ
